Taoni Solomo ro
1 Kwoi ni taoni Solomo ro owo ekye: Ŋgwa se tavouni be ka täpi ndaro o'bana a'done yai'dwesi; oko ŋgwa se amamaro ka endre ndaro o'bana a'done tusuro.
2 Ŋgaamba se abe usuna liti koziro yasi 'do unina ko takado aza oyene, oko a'do 'diri ka 'di opa ni odra yasi.
3 OPI ni ko lidri kado o'bane täbiri ri ufune, oko nda lagana ŋgase takozi'ba kolebe 'da zo.
4 A'do tovo ro o'bana mi ndi a'done lemeri'ba ro, oko losi oye mbarasi o'bana mi ndi a'done ŋgaamba be.
5 Mano se tausu kado be ka doŋgo ndaro kotona tu ŋgye na ya, oko 'dise kau'du tu jalia rosi ka driupi ezi.
6 Mano se kadoro usuna äṛu ndi. Oko ata mano se koziro ro kalaomba yi, ka drî kyila ro ukuna sina.
7 Ayina ta lidri kado ro 'da oso äṛu ronye, oko ta takozi'ba ro ujena 'da.
8 Lidri se tavouni be leyi ta tavoozo kado ro ndi, oko lidri se kayi ata amaama si iyi enjiruna 'da.
9 Lidri se 'diri ro a'donayi ndi londroro, oko 'dise taŋgyeako iyi ezarunayi 'da.
10 Mano se ka miobi kowesi 'do ka rriti ezi, oko nda se kabe 'diluku ŋbelero 'do ka taliatokpe ezi.
11 Ata mano se taŋgye'ba ro orivoya gyi adri ro yi, oko ata takozi'ba ro ka kyila ezi ezi.
12 Yaoso kani rriti ezi, oko ŋgalu ka dri takozi cini ro ukuna.
13 Lidri se tauni be ka ata tavousu ŋgye si, oko lidri se tauniako 'do si ezane eza ayani.
14 Tavouni'bai orivoya tauni be oko ata amamai ro ka rriti ezi ni.
15 Ŋgaamba kani ŋgadriamba'ba gaga, oko kyemvo kani lemeri'ba ufu.
16 Päläti taŋgye'ba ro ni adri, oko takozi ka 'di o'ba ugu takozi oyene ndra driya.
17 Lidri se kabe tadri ŋgaemba ro olena iyi orina ori kado ni, oko ànya se koletadri iyi luku ro ko iyi orivoya rriti ya.
18 Mano se kabe drî yaoso ndaro ro ukuna 'do orivoya koweoga'ba yi. 'Dise kabe ugu aba kyere be 'do orivoya amama yi.
19 Mirite atane amba, miyena takozi kpa amba; oko 'dise ata ko amba orivoya tauni be.
20 Ata mano se kadoro ro orivoya oso mo'di wäṛiro ronye; oko tausu takozi'ba ro orivoya takadoako.
21 Ata mano se kadoro ro ozona kandrakado ndi lidri amba ri, oko amamai ufuna andivo iro ndi tauniako si.
22 Äṛu OPI ro ka 'di o'ba a'done ŋgadriamba be ago ezi tusu kote sina.
23 Taenji orivoya 'dise amama ro ri oso ojioye ronye, oko taoye tavouni si orivoya kadoro tauni'ba ri.
24 Ŋgase takozi'bai kuturiyibe ikyina 'da ànya dri, oko ŋgase taŋgye'bai koleyibe ozona 'da ànyari.
25 Oligbiriṛibe kikyibe, nja takozi'bai ṛo lozo di, oko taŋgye'bai orinayi ndi äduako.
26 Mi'ba mano se tovo ro ko losi oyene miri, tana nda a'dona ndi oso vino kabe si miro odrana kode kätu kabe mi miro tuṛina 'do ronye.
27 OPI oro ka 'di o'ba orine madaro; oko takozi'ba ka odra teinye tu ndaro ri osaako.
28 Mio'ba taŋgye'bai ro ka riyä ezi, oko mio'ba takozi'bai ro orivoya awi ŋga aza ako.
29 OPI kani lidri se 'diriro iyi gagana, oko nda ka ànya se kayibe takozi oye iyi tufuna.
30 Ondoalo taŋgye'bai a'dona ndi kadoro, oko takozi'bai unina ko orine wari ya.
31 Taŋgye'bai kayi ata tavouni si, oko ladra se kabe tase undiro atana 'do utufuna 'da.
32 Taŋgye'bai niyi tase kado atane 'do tana ndi, oko takozi'bai kayi tase ka'di oye koziro 'do atana ayani.
Solomon's Wise Sayings
1 Here are some proverbs
of Solomon:
Children with good sense
make their parents happy,
but foolish children
make them sad.
2 What you gain by doing evil
won't help you at all.
Obeying God is the only way
to be saved from death.

3 If you obey the Lord,
you won't go hungry;
if you are wicked,
God won't let you have
what you want.
4 Laziness leads to poverty;
hard work makes you rich.
5 At harvest season
it's smart to work hard,
but stupid to sleep.

6 Everyone praises good people,
but evil hides behind
the words of the wicked.
7 Good people are remembered
long after they are gone,
but the wicked
are soon forgotten.

8 If you have good sense,
you will listen and obey;
if all you do is talk foolishly,
you will destroy yourself.
9 You will be safe,
if you always do right,
but you will get caught,
if you are dishonest.
10 Deceit causes trouble,
and foolish talk
will bring you to ruin.
11 The words of good people
are a source of life,
but evil hides behind
the words of the wicked.

12 Hatred stirs up trouble;
love overlooks the wrongs
that others do.
13 If you have good sense,
it will show when you speak.
But if you are stupid,
you will be beaten
with a stick.
14 If you have good sense,
you will learn all you can,
but foolish talk
will soon destroy you.

15 Great wealth can be a fortress,
but poverty
is no protection at all.
16 If you live right,
the reward is a good life;
if you are evil,
all you have is sin.

17 Accept correction,
and you will find life;
reject correction,
and you will miss the road.
18 You can hide your hatred
by telling lies,
but you are a fool
to spread lies.
19 You will say the wrong thing
if you talk too much—
so be sensible and watch
what you say.
20 The words of a good person
are like pure silver,
but the thoughts
of an evil person
are almost worthless.
21 Many are helped
by useful instruction,
but fools are killed
by their own stupidity.

22 When the Lord blesses you
with riches,
you have nothing to regret.
23 Fools enjoy doing wrong,
but anyone with good sense
enjoys acting wisely.
24 What evil people dread most
will happen to them,
but good people will get
what they want most.
25 Those crooks will disappear
when a storm strikes,
but God will keep safe
all who obey him.
26 Having a lazy person on the job
is like a mouth full of vinegar
or smoke in your eyes.

27 If you respect the Lord,
you will live longer;
if you keep doing wrong,
your life will be cut short.
28 If you obey the Lord,
you will be happy,
but there is no future
for the wicked.
29 The Lord protects everyone
who lives right,
but he destroys anyone
who does wrong.
30 Good people will stand firm,
but the wicked will disappear
from the land.
31 Honest people speak sensibly,
but deceitful liars
will be silenced.
32 If you obey the Lord,
you will always know
the right thing to say.
But no one will trust you
if you tell lies.